شفقنارسانه- در روزهای اخیر، رئیس جمهور از ضرورت تدوین یک قانون مدون برای حکمرانی فضای مجازی خبر داد و اشاره کرد که بناست وزیر ارتباطات با شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی امنیت ملی در این باره به بحث و گفتگو بپردازند تا بر اساس داده ها  بستر برای راحتی مردم در مسائل فرهنگی، تجارت و علمی  فراهم شود. شفقنا رسانه سعی کرد در گفتگویی به چالش های پیش روی حکمرانی فضای مجازی و پیشنهاد کارشناسان برای حکمرانی درست این فضا بپردازد. دکتر حسین امامی مدرس دانشگاه، پژوهشگر رسانه های نوین و فضای مجازی می گوید: اولین و مهمترین مسئله که برای حکمرانی درست فضای مجازی نیاز هست، تزریق نگاه بخش خصوصی به این مجموعه تصمیمگیر و سیاستگذار است. به عبارتی خواسته ها، انتظارات و دغدغه های آن ها مطرح شود. مورد بعدی تزریق نگاه مردم و شهروندان به این مجموعه است که به اینترنت طبقاتی دسترسی نداشتند و محروم بودند.

متن گفتگوی شفقنارسانه با دکتر حسین امامی، پژوهشگر رسانه های نوین و فضای مجازی را در ادامه بخوانید…

به عقیده شما چالش‌های اصلی حاکمیت و حکمرانی در فضای مجازی چیست و چرا همچنان با  یک حکمرانی مطلوب فاصله داریم؟

همه کشورها برای حکمرانی فضای مجازی خود ضوابط و مقرراتی دارند که نسبت به سطح پیچیدگی حاکمیت و یا توسعه یافتگی آن کشور متفاوت است. بعضی از کشورها که زیرساخت فناوری ضعیف تری دارند و یا کمتر به فضای مجازی اهمیت می دهند، قوانین بازتر و یا کمتری در این زمینه دارند. با این اوصاف برخی از کشورها بسته به ابعاد حکمرانی فیزیکی خود، فضای مجازی را هم سفت و سخت تر گرفته اند.

اصلی ترین چالش حکمرانی در فضای مجازی کشور ما، موضوع امنیت ملی و آزادی کاربران است. یعنی دولت ها به دنبال حفظ نظم هستند و دغدغه امنیت دارند. از طرفی هم کاربران انتظار دارند که بتوانند دسترسی آزادی به اطلاعات داشته باشند و با موانع فیلترینگ مواجه نشوند. از طرف دیگر با آمدن شبکه های اجتماعی و مطرح شدن موضوع فیلترشکن ها، روند نظارت پیچیده تر شد. به عبارتی قانونی گذاشتند و دسترسی را ممنوع کردند، محدودیت ها و مسدودسازی هایی با عنوان فیلترینگ انجام شد ولی غافل از اینکه فیلترشکن ها راه دور زدن را بیشتر می کند و خود به خود کلاهبرداری ها، سوء استفاده ها و… مشکلات جدید دیگری ایجاد کرد.

چه ابزارها و روش‌هایی برای مدیریت درست فضای مجازی وجود دارد؟

برای مدیریت صحیح در فضای مجازی باید ترکیبی از ابزارهای فنی، نظارتی و حقوقی داشته باشیم. وقتی صحبت از ابزارهای فنی می کنیم یعنی جنبه های زیرساختی و حمایتی از کاربران برای ما اهمیت دارد. علاوه بر آن جنبه های نظارتی و حقوقی هم داریم که باید با مشارکت ذی نفعان مختلف و یا شرکت های فناوری بخش خصوصی ایجاد شود و به منظور ایجاد بستر امن و قابل اعتماد به کمک آن ها نیاز داریم.

از طرفی شاهد اتفاقات دیگری هم در فضای مجازی هستیم از جمله انتشار اخبار جعلی و یا بروز رفتارهای نابهنجار در این فضاها. بنابراین از یک طرف برای تشخیص محتواهای مخرب و اخبار جعلی می توان از هوش مصنوعی استفاده کرد ولی از طرف دیگر نیازمند قوانین حقوقی هم هستیم که حمایت کننده حریم خصوصی شهروندان و آزادی بیان آن ها باشد و نیز بتواند مراقب امنیت ملی هم باشد. به عبارتی باید از ابزارها و روش هایی استفاده کنیم تا تعادلی بین قوانین و حقوق شهروندی برقرار کند.

فکر می کنید که چگونه می‌توان به حفظ حقوق شهروندان در فضای مجازی پرداخت؟

وقتی صحبت از حفظ حقوق شهروندان در فضای مجازی می کنیم، مهمترین مسئله ما آموزش عمومی یا همان چیزی است که تحت عنوان سواد دیجیتال و سواد رسانه ای مطرح می کنند. از طرف دیگر اگر قانونی گذاشته می شود باید شاهد شفافیت در قانون و تعریف دقیق مصادیق شویم. یعنی محتوای غیرقانونی برای مخاطب مشخص باشد.

مورد بعدی؛ دولت ها باید از تکنولوژی های نوین برای محافظت از داده های خصوصی و جلوگیری از سوء استفاده هایی که علیه کاربران و مردم اتفاق می افتد، بتوانند استفاده کنند. ممکن است از طریق ایجاد سازمان های نظارتی و تقویت نهادهای مدنی ناظر بر فضای مجازی باشد و یا اینکه سازوکارهای خودتنظیمی برای سازوکارهای آنلاین را ایجاد کنیم. همه این موارد می تواند بر حفظ حقوق شهروندان در فضای مجازی کمک کنند.

با این اوصاف چگونه می‌توان به تعادل بین آزادی بیان و جلوگیری از سوءاستفاده در فضای مجازی دست یافت؟

بهترین راه این است دقیقاً تعریف کنیم، مصادیق محتوای غیرقانونی که در فضای مجازی منتشر می شود، چیست؟ تا کاربران بتوانند دقیقاً چارچوب آزادی بیان را ببینند. علاوه بر آن موارد دیگری هم وجود دارد که در سوال قبل به آن اشاره شد به عبارتی با سازوکار پلتفرم ها و آموزش تفکر انتقادی و سواد رسانه ای می توان شهروندان را نسبت به انتشار محتواها در فضای مجازی مسئولیت پذیر کرد.

فکر می کنید نقش قوانین، موسسات و سازمان‌های نظارتی در تنظیم فضای مجازی چگونه است؟

وقتی درباره قوانین و مقررات صحبت می کنیم قطعاً باید به نحوی نوشته شود که توامان؛ آزادی های فردی کاربران و حفظ حریم خصوصی آن ها تضمین شود و از طرف دیگر برای امنیت ملی هم تدابیری اندیشیده شود. البته نباید به بهانه امنیت ملی آزادی های فردی را سلب کرد اما سازمان های نظارتی و نهاهای مستقلی که می توانند بر اجرای قانون نظارت داشته باشند باید بتوانند در این زمینه کمک و حتی به شکایت شهروندان رسیدگی کنند.

در کشورهای مختلف هم چنین تجربیاتی داشتیم. به عنوان نمونه در اتحادیه اروپا سازمان های نظارتی قوی برای حفاظت از حقوق دیجیتالی کاربران وجود داشت که می تواند الگوی خوبی برای کشور ما باشد. به هر حال ما باید از بخش خصوصی در فرایندهای تصمیم گیری استفاده کنیم و نظرات آن ها را در رابطه با قوانین بپرسیم.

ناگفته نماند قوانین و مقررات فضای مجازی مرتباً باید ارزیابی شود، چراکه تکنولوژی امروز با دیروز متفاوت و همواره در حال پیشرفت است.

با این اوصاف فکر می کنیدکشورهای موفق در این حوزه، به صورت کلی بیشتر بر چه مواردی تاکید داشتند؟

یکی از مواردی که کشورهای موفق در زمینه حکمرانی فضای مجازی تاکید داشته اند، این بوده که خودشان به سراغ استفاده از فناوری های پیشرفته و نظارت هوشمند، درمحافظت از حریم خصوصی کاربران رفته اند و در این رویه از هوش مصنوعی و بلاک چین استفاده کرده اند.

مورد بعدی به سراغ همکاری های بین المللی رفته اند. به عبارتی با سایر کشورها برای مبارزه با جرایم سایبری و رعایت استانداردهای بین المللی توافقنامه های همکاری داشته و به صورت بین المللی شبکه سازی کرده اند. مورد بعدی در زمینه تربیت شهروندان مسئولیت پذیر در فضای مجازی هم رفته و کار کرده اند. به عنوان مثال کره جنوبی بیشتر بر خود تنظیمی این پلتفرم ها کار می کند یا در مالرزی بر روی آموزش و سرمایه گذاری بر روی زیرساخت های فنی کار کرده اند. در امارات هم بر روی اقتصاد دیجیتال کار کرده اند و  در این زمینه استراتژی ملی تدوین شده است. در چین پلتفرم های بومی ایجاد کرده اند تا از کسب و کارهای داخلی حمایت شود، البته ناگفته نماند این پلتفرم ها از نظر کیفیت آنقدر بالا بوده اند که با پلتفرم های جهانی معروف رقابت می کردند.

با توجه به تاکید این دولت بر نگاه کارشناسان، شما به عنوان یک کارشناس فضای مجازی، برای حکمرانی درست در این فضا چه راهکارهایی پیشنهاد می دهید؟

اولین و مهمترین مسئله تزریق نگاه بخش خصوصی به این مجموعه تصمیمگیر و سیاستگذار است. به عبارتی خواسته ها، انتظارات و دغدغه های آن ها مطرح شود. مورد بعدی تزریق نگاه مردم و شهروندان به این مجموعه است که به اینترنت طبقاتی دسترسی نداشتند و محروم بودند.

بنابراین با توجه به تاکید رئیس جمهور جهت تسهیل راحتی مردم، ما به تدوین قوانین حمایتی از مردم، تدوین قوانین تشویقی کسب و کارهای آنلاین و… نیاز داریم. علاوه بر آن باید به مصالح ملی و خواست عمومی جامعه هم توجه شود. مردم محیطی امن و ارتباطی آسان می خواهند که بدون فیلترشکن برای مراودات خود از آن استفاده کنند. دغدغه استفاده از فیلترشکن نداشته باشند که مجبور به روشن کردن برای پلتفرم های فیلترشده و خاموش کردن آن برای پلتفرم های داخلی شوند.

کسب و کارهای آنلاین هم نیازمند زیرساخت های دیجیتال قوی هستند که در این زمینه خیلی ضعف داریم. زیرساخت دیجیتال قوی و اینترنت پرسرعت برای کسب و کارها سبب می شود تا آن ها در بازار جهانی سطح رقابتی خود را حفظ کنند.