شفقنا رسانه- در روزهای اخیر، رئیس جمهور از ضرورت تدوین یک قانون مدون برای حکمرانی فضای مجازی خبر داد و اشاره کرد که بناست وزیر ارتباطات با شورای عالی فضای مجازی و شورای عالی امنیت ملی در این باره به بحث و گفتگو بپردازند تا بر اساس داده ها بستر برای راحتی مردم در مسائل فرهنگی، تجارت و علمی فراهم شود. شفقنا رسانه سعی کرد در گفتگویی به چالش های پیش روی حکمرانی فضای مجازی و پیشنهاد کارشناسان برای حکمرانی درست این فضا بپردازد. تکتم عین اللهی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر سیاستگذاری حکمرانی فضای سایبری و شبکه های اجتماعی در بیان راهکار برای حکمرانی درست فضای سایبری می گوید: وقتی می خواهیم برای یک حکمرانی بهتر در فضای سایبری سیاستگذاری کنیم باید سیاست هایمان برگرفته از نظر کارشناسان، مردم، صاحبان کسب و کارهای آنلاین، بخش خصوصی و… باشد چراکه نمی توان این بخش ها را در اعمال سیاست حکمرانی فضای سایبری نادیده گفت.
تکتم عین اللهی با اشاره به مفهوم این فضا به شفقنا رسانه می گوید: ما چیزی به اسم فضای مجازی نداریم، این اشتباه رایجی است که از همان ابتدا جا افتاده. چون مجاز به معنای غیرواقعی است درحالی که آنچه ما از آن به عنوان فضای مجازی یاد می کنیم محیطی بسیار واقعی و موازی با حقیقتی است که در آن زیست می کنیم. پس بهتر است بجای فضای مجازی از عبارت فضای سایبر استفاده شود. چون آنچه در فضای حقیقی درباره آن صحبت می کنیم عیناً در فضای سایبری هم وجود دارد. حتی در بحث های سواد رسانه گفته می شود در فضای سایبری کاری را انجام دهید که در فضای حقیقی اگر فرصتی برایتان پیش آمد، همان را انجام دهید. در حقیت فضای سایبری به ابعاد مختلف زندگی ما نفوذ پیدا کرده و در واقع تمدن مورد تایید بشری را شکل می دهد که نسبت به تمدن های گذشته پیچیده تر، شگفت انگیزتر و پرنفوذتر است.
او در ادامه به بیان تعاریفی درباره واژه حکمرانی می پردازد و توضیح می دهد: حکمرانی واژه ای است که از دو بخش؛ حکم و راندن تشکیل شده است. حکم به معنای قاعده، قانون، فرمان و… . راندن هم به معنای اعمال قدرت است. بنابراین در مجموع حکمرانی یک فرایند قاعده گذاری و نظارت با اعمال قدرت مشروع به منظور رسیدن به یک هدف مشترک برای همه ذی نفعان و در چارچوب ارزش ها و هنجارهای موجود در یک سازمان یا کشور است. این حکمرانی به شکل های مختلفی از جمله؛ خوب، سالم و متعالی وجود دارد.
عین اللهی در تعریف حکمرانی در فضای سایبری می گوید: حکمرانی در فضای سایبری به معنای توسعه و کاربرد اصول، ارزش ها، هنجارها، قوانین و برنامه های شکل دهنده تکامل استفاده از اینترنت از طرف دولت و بخش خصوصی است. وقتی از حکمرانی صحبت می کنیم باید به این نکته توجه داشته باشیم که دولت ها وقتی بحث از کاربرد اصول، ارزش ها، قوانین و برنامه ها می شود، اگر این حکمرانی در سرزمینشان باشد، می توانند فعالیت های مستقلی داشته باشند ولی در مواردی که از سرزمین های داخلی فراتر می رود باید در سطح بین المللی به آن پرداخت. بنابراین دولت ها باید از اصول حقوق بین الملل تبعیت داشته باشند.
این مدرس دانشگاه ادامه می دهد: با توجه به اینکه فضای سایبری بسیار گسترده است و مرز مشخصی هم ندارد، باید به این سوال پاسخ داده شود، آیا با توجه به نبود یک مرز مشخص این اصول حقوق بین الملل در رابطه با حکمرانی این فضا می تواند وارد فضای سایبری ما شود؟
عین اللهی با اشاره به کتاب دکتر فیروزآبادی با عنوان «درآمدی بر حکمرانی فضای مجازی» می گوید: جناب فیروزآبادی در این کتاب رابطه قدرت، حاکمیت، بازیگران و چالش های حکمرانی فضای سایبری را مطرح کرده است. در فصل سوم این کتاب موضوعی با عنوان «چند ذی ربطی فضای مجازی» مطرح شده است و توضیح داده است که این مسئله بر مشارکت ذی ربطان گوناگون در تدوین، اجرا و ارزیابی سیاست ها، قوانین و مقررات در حوزه عمومی دلالت دارد.
او با اشاره به اهمیت سیاستگذاری فضای سایبری می گوید: مسئله ای که در بحث حکمرانی مطرح می شود، سیاستگذاری در فضای سایبری است. یکسری از این سیاستگذاری ها براساس اسناد بالادستی هستند که این اسناد بالادستی شامل قانون اساسی، منویات رهبری، سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی و … است. بجر در مواردی که رهبر انقلاب اسلامی به صورت صریح به بحث فضای مجازی اشاره کرده اند، در هیچکدام از این اسناد راهکار و خط مشی کلی و مشخصی وجود ندارد، به خیلی از موضوعات اشاره نشده و یا خیلی کوتاه به آن پرداخته شده است. به عنوان مثال بحث آزادی بیان، حریم خصوصی کاربران، مسئولیت پلتفرم ها و… مورد توجه قرار نگرفته است. به عبارتی در این اسناد بالادستی بیشتر به نیازهای حاکمیت اشاره شده و به نیازهای فرهنگی توجه چندانی نشده است.
این پژوهشگر سیاستگذاری فضای سایبری ادامه می دهد: با توجه به بی مرز بودن ساختار فضای سایبری، نمی توان تعاملات بین المللی را نادیده گرفت چراکه ذی نفعان هم چند ملیتی (هم داخلی هستند و هم خارجی) هستند. بنابراین سیاستگذاران و بازیگران عرصه فضای سایبری باید این کلیت جهانی را بپذیرند، قوانین بین المللی را به رسمیت بشناسند و براساس آن برای توانمندی ها و پتانسیل های بومی خود تصمیم گیری کنند.
عین اللهی با اشاره به تجربه کشورهای موفق در عرصه حکمرانی درست فضای سایبری می گوید: این کشورها طبیعتاً در این زمینه سیستم بسته ای ندارند. شاید بخواهید مثال چین را بیاورید که به پلتفرم های بین المللی دسترسی ندارد، ولی ناگفته نماند که چین خودش پلتفرم تیک تاک را ساخته و به قدری در دنیا محبوبیت پیدا کرده است که در آمریکا بیشتر تنیجرها از آن استفاده می کنند. بنابراین اگر قرار باشد پلفترمی بومی بسازیم باید دارای مزیت رقابتی باشد.
این پژوهشگر سیاستگذاری سایبری با اشاره به تجربه فیلتر شبکه های اجتماعی در کشور می گوید: نمی توان فضای سایبری را جدا از زیست جهانی درک کرد. فکر نکنید چالش و درگیری دولت با شرکت های چند ملیتی فقط مختص کشورماست با این حال مهم این است که چگونه با این شرکت ها برخورد کنیم. از سال ۱۳۹۵ به بعد ما با فیلتر تلگرام و واتس آپ مواجه شدیم. نتیجه این شد که سیاستگذاری ها دست فروشنده های وی پی ان افتاده است و سیاستگذاری در حوزه فضای سایبری از اهداف اصلی خود دور شده و جای خود را به سوداگری داده است.
او ادامه می دهد: از تجربه فیلتر سال ۱۳۹۵ باید به این نتیجه برسیم که فیلتر کردن یک رفتار سلبی است و با این کار نشان دادیم که هنوز مصرف تکنولوژی را به رسمیت نشناختیم. وقتی من یک تکنولوژی را از شما سلب می کنم زمانی این سیاستم موفق می شود که نمونه بهتری تحویل شما دهم. به نوعی بحث مزیت رقابتی مطرح می شود که خود به رشد منجر می شود.
عین اللهی با بیان اینکه در بحث حکمرانی فضای سایبری باید مصرف تکنولوژی مخاطب را درنظر گرفت، می گوید: نمی توان در این زمینه سیاستگذاری هایی اعمال کنید که با سبک زندگی مردم در تعارض و تضاد باشد و انتظار داشته باشید که از شما پیروی کنند.
او تاکید می کند: ما نمی توانیم در تعامل با پلتفرم های بین المللی از سیاست تحدید به معنای محدودسازی استفاده کنیم. اگر با دنیا تعامل نداشته باشیم، نمی توانیم از پلتفرم های بین المللی بخواهیم که سرورهای خود را به کشور ما منتقل کنند. ما باید یک فهم فناورانه از رسانه های اجتماعی داشته باشیم. به عبارتی بفهمیم که پلتفرم های بین المللی از نظر فهم و فلسفه تکنولوژی قابل کنترل نیستند. وقتی می خواهیم برای یک حکمرانی بهتر در فضای مجازی سیاستگذاری کنیم باید سیاست هایمان برگرفته از نظر کارشناسان، مردم، صاحبان کسب و کارهای آنلاین، بخش خصوصی و… باشد چراکه نمی توان این بخش ها را در اعمال سیاست حکمرانی فضای سایبری نادیده گفت.
این پژوهشگر حوزه سیاستگذاری فضای سایبری می گوید: با توجه به اینکه شخصیت محبوب بسیاری از کاربران در پلتفرم های بین المللی حضور دارند، ترجیح می دهند خودشان هم در شبکه های اجتماعی جهانی حضور داشته باشند. بنابراین هرچقدر این محدودیت را بیشتر کنیم تمایل کاربران به استفاده از پلتفرم های بین المللی بیشتر، به دنبال آن استفاده از فیلترشکن بیشتر می شود و در نتیجه از فضای آرمانی در حکمرانی فضای سایبری دور و وارد بحث سوداگری می شویم.
او انتقاد می کند: متاسفانه سیاستگذاری های حکمرانی فضای سایبری، یک نگاه جامع نگر به فضای سایبری ندارد و بیشتر نگاه حاکمیتی است. به همین دلیل سیاستگذاران نمی توانند یک برنامه سیاستی منسجمی را ایجاد کنند. اگر بتوانیم این اشکالات را رفع کنیم، می توانیم وارد یک حکمرانی خوب، سالم و متعالی شویم.
عین اللهی می گوید: دولت اگر بخواهد در بحث حکمرانی فضای سایبری مقتدر عمل کند، باید نگاه سلبی و یکسری تهدیدها و تحدیدها در آن از بین برود. در یک نظام سیاسی، حاکمیت وقتی می تواند دوام بیاورد که مقبولیت و مشروعیت داشته باشد و اگر به یک بعد از آن توجه شود، قطعاً شکست خواهد خورد. این مسئله برای مسائل دیگر هم صدق می کنم و در بحث فضای سایبری هم اینگونه است. کشورهای موفق در عرصه سیاست گذاری سایبری تمام درها را بر روی این فضا نبسته اند. زمانی می توانیم این کار را بکنیم که پلتفرمی ارائه دهیم که نسبت به نمونه جهانی برتری و مزیت هایی داشته باشد نه اینکه با محدود کردن نمونه جهانی و اجبار به استفاده از نمونه بومی بخواهیم سیاستمان را پیش ببریم.
source