شیرین بیان، که یکی از قدیمی‌ترین دارو‌های گیاهی در دنیاست، از ریشۀ گیاه شیرین بیان (Glycyrrhiza glabra) به دست می‌آید.

به گزارش مجله دکتر بهشتیان، سال هاست که مردم مناطق مختلف (از سرخپوست گرفته تا غرب آسیا و جنوب اروپا) برای درمان انواع بیماری‌ها و مزه دار کردن آب نبات، نوشیدنی و دارو از شیرین بیان استفاده می‌کنند.

با این حال، فقط بخشی از خواص شیرین بیان طبق تحقیقات علمی ثابت شده است. به علاوه، به نظر می‌رسد مصرف شیرین بیان عاری از عیب نیست و در برخی از موارد، برای سلامتی ضرر دارد.

در این مقاله به مصارف، انواع، خواص، عوارض و مقدار مصرف شیرین بیان اشاره می‌کنیم.

شیرین بیان چه مصارفی دارد؟

قدمت استفاده از شیرین بیان به عنوان دارو به مصر باستان برمی گردد که از آن برای تهیۀ نوشیدنی شیرین برای فراعنه استفاده می‌شد.

در طب سنتی چین، خاورمیانه و یونان از شیرین بیان برای تسکین دل درد، کاهش التهاب و درمان مشکلات تنفسی استفاده می‌شد.

کاربرد معاصر شیرین بیان

امروزه، اکثر افراد برای درمان سوزش معده، رفلاکس معده، گر گرفتگی، سرفه و عفونت میکروبی و ویروسی از شیرین بیان استفاده می‌کنند. مکمل شیرین بیان به صورت کپسول یا شربت موجود است.

در ضمن، گفته می‌شود چای شیرین بیان به تسکین گلودرد کمک می‌کند؛ در حالی که ژل موضعی این ماده برای درمان مشکلات پوستی، مثل آکنه یا اگزما، کاربرد دارد.

از شیرین بیان برای طعم دار کردن بعضی از غذا‌ها و نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود.

جالب است بدانید اکثر آب نبات‌های شیرین بیان با روغن آنیس طعم دار می‌شوند که از گیاه آنیسون (Pimpinella anisum) به دست می‌آید و تقریباً هم مزۀ شیرین بیان است.

ترکیبات گیاهی شیرین بیان

شیرین بیان حاوی صد‌ها ترکیب گیاهی است، اما اصلی‌ترین ترکیب فعال آن گلیسیرریزین نام دارد.

طعم شیرین این ماده و خواص ضد اکسید، ضد التهاب و ضد باکتری ناشی از گلیسیرریزین است.

اما گلیسیرریزین چند عارضه به دنبال دارد. در نتیجه، در بعضی از محصولات از شیرین بیان گلیسیرریزین زدایی شده استفاده می‌شود.

خواص شیرین بیان

تحقیقات جدید ما را به چند مورد از مصارف دارویی شیرین بیان امیدوار می‌کند.

کمک به مشکلات پوستی با استفاده از شیرین بیان

شیرین بیان بیش از ۳۰۰ ترکیب دارد. برخی از این ترکیب‌ها ضد التهاب، ضد باکتری و ضد ویروس هستند.

تحقیقات آزمایشگاهی و آزمایشات حیوانی نشان می‌دهد گلیسیرریزین ضد التهاب و ضد میکروب است.

در نتیجه، از عصارۀ شیرین بیان برای درمان انواع مشکلات پوستی، شامل آکنه و اگزما، استفاده می‌شود.

در یک آزمایش، ۶۰ بزرگسال به مدت دو هفته از ژل موضعی حاوی عصارۀ شیرین بیان استفاده کردند. نتیجه نشان داد اگزما در شرکت کنندگان به طرز قابل توجه بهبود پیدا کرد.

از ژل موضعی شیرین بیان برای درمان آکنه هم استفاده شده، اما نتیجۀ تحقیقات ضد و نقض و محدود است.

تاثیر شیرین بیان در کاهش رفلاکس معده و دل درد

در اغلب موارد، از شیرین بیان برای تسکین علائم دل درد، مثل رفلاکس و سوزش معده، استفاده می‌شود.

در یک آزمایش، ۵۰ بزرگسال مبتلا به مشکل گوارشی به مدت ۳۰ روز مورد آزمایش قرار گرفتند. دو بار در روز کپسول ۷۵ میلی گرمی شیرین بیان به شرکت کنندگان داده شد. در نهایت، علائم بهبود پیدا کرد.

عصارۀ شیرین بیان علائم رفلاکس معده به مری (شامل رفلاکس اسید و سوزش معده) را تسکین می‌دهد.

۵۸ بزرگسال مبتلا به رفلاکس معده به مری به مدت ۸ هفته مورد آزمایش قرار گرفتند. در این آزمایش، دوز پایین اسید گلیسیریتینیک در کنار درمان استاندارد به تسکین علائم کمک کرد.

یک آزمایش دیگر روی ۵۸ بزرگسال مبتلا به رفلاکس معده به مری نشان داد دو سال مصرف روزانۀ شیرین بیان بهتر از دارو‌های ضد اسید متداول به کاهش علائم کمک کرد.

این نتایج امیدوارکننده است، اما لازم است آزمایشات انسانی در مقیاس گسترده کامل شود.

از خواص شیرین بیان: کمک به درمان زخم‌های گوارشی

به زخم دردناک در ناحیۀ شکم، پایین مری یا رودۀ کوچک، زخم گوارشی می‌گویند. معمولاً این وضعیت به دلیل التهابِ ناشی از باکتری اچ پیلوری (H. pylori) رخ می‌دهد.

عصارۀ شیرین بیان و گلیسیرریزین به درمان زخم گوارشی کمک می‌کنند.

با توجه به یک آزمایش که روی موش‌ها انجام شد، مصرف ۲۰۰ میلی گرم عصارۀ شیرین بیان به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن بهتر از امپرازول (omeprazole)، که داروی متداول برای درمان زخم گوارشی است، به تسکین علائم کمک می‌کند.

البته لازم است تحقیقات انسانی در این زمینه کامل شود، اما در یک پژوهش، ۱۲۰ بزرگسال به مدت دو هفته مورد آزمایش قرار گرفتند. نتیجه نشان داد مصرف عصارۀ شیرین بیان در کنار درمان استاندارد به کاهش اچ پیلوری کمک کرد.

خواص شیرین بیان: ضد سرطان

شیرین بیان حاوی چند ترکیب گیاهی است که ضد اکسید و ضد التهاب هستند. بنابراین، نقش عصارۀ شیرین بیان در جلوگیری از انواع سرطان مورد مطالعه قرار گرفته است.

شواهد به طور خاص به تأثیر عصارۀ شیرین بیان و ترکیبات آن روی به تأخیر انداختن یا جلوگیری از رشد سلول در سرطان پوست، پستان، رودۀ بزرگ و پروستات اشاره دارد.

البته از تأثیر عصارۀ شیرین بیان روی سرطان‌های انسانی مطلع نیستیم، چون تحقیقات به آزمایشات حیوانی و مطالعات آزمایشگاهی محدود می‌شود.

با این حال، به نظر می‌رسد عصارۀ شیرین بیان به درمان موکوزیت دهانی کمک می‌کند. زخم شدید و دردناک دهان یکی از عوارض شیمی درمانی و پرتودرمانی است.

بر اساس یک تحقیق که به مدت دو هفته روی ۶۰ بزرگسال مبتلا به سرطان سر و گردن انجام شد، مصرف موضعی شیرین بیان درست به اندازۀ درمان‌های استاندارد به تسکین موکوزیت دهانی کمک کرد.

از خواص شیرین بیان: کمک به درمان مشکلات دستگاه تنفسی فوقانی

به نظر می‌رسد عصاره و چای شیرین بیان به مشکلات دستگاه تنفسی فوقانی کمک می‌کند، چون ضد التهاب و ضد میکروب است.

به ویژه آزمایشات حیوانی نشان می‌دهد که عصارۀ گلیسیرریزین (مخصوصاً در کنار درمان‌های مدرن) به تسکین آسم کمک می‌کند.

نتیجۀ اندک آزمایشات انسانی که در این زمینه انجام شده به همین مسئله اشاره دارد، اما لازم است تحقیقات جدی و بلندمدت انجام شود.

به علاوه، چند آزمایش انسانی و پژوهش آزمایشگاهیِ محدود نشان می‌دهد که چای و عصارۀ شیرین بیان از گلو درد استرپتوکوکی و گلو درد بعد از جراحی جلوگیری می‌کند.

با این حال، لازم است مطالعات در این زمینه کامل شود.

از خواص شیرین بیان: پیشگیری از پوسیدگی دندان

شیرین بیان از بدن در برابر میکروبی محافظت می‌کند که باعث پوسیدگی دندان می‌شود.

۶۶ کودک پیش دبستانی به مدت سه هفته مورد آزمایش قرار گرفتند و دو بار در روز آب نبات بدون قند خوردند که حاوی ۱۵ میلی گرم شیرین بیان بود. مصرف آب نبات به طرز قابل توجهی میزان باکتری استپرتوکوکوس موتانس را کاهش داد که اصلی‌ترین علت پوسیدگی است.

مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهد که عصارۀ شیرین بیان از بدن در برابر باکتری، که باعث پوسیدگی دندان می‌شود، محافظت می‌کند.

اما لازم است تحقیقات با استفاده از دوز و فرم مناسب شیرین بیان کامل شود.

سایر خواص شیرین بیان

شواهد نشان می‌دهد عصارۀ شیرین بیان با خواص زیر در ارتباط است:

کنترل دیابت: طبق یک آزمایش که به مدت ۶۰ روز روی موش‌ها انجام شد، مصرف روزانۀ عصارۀ شیرین بیان با بهبود قند خون و سلامت کلیه در ارتباط بود. تأثیر شیرین بیان روی کنترل دیابت در انسان‌ها ثابت نشده است.

کاهش علائم یائسگی: مصرف عصارۀ شیرین بیان برای درمان گر گرفتگی در دوران یائسگی پیشنهاد می‌شود، اما شواهد دال بر تأثیر این ماده روی گر گرفتگی محدود است.

کمک به کاهش وزن: برخی مطالعات نشان می‌دهد عصارۀ شیرین بیان شاخص تودۀ بدنی (BMI) را پایین می‌آورد و به کاهش وزن کمک می‌کند، اما این تأثیر در سایر تحقیقات به تأیید نرسیده است.

کمک به درمان هپاتیت سی: یک پژوهش آزمایشگاهی نشان داد اگر در کنار درمان استاندارد هپاتیت سی از گلیسیرریزین استفاده شود، گسترش ویروس کاهش پیدا می‌کند. این نتیجه امیدوارکننده است، اما در انسان‌ها ثابت نشده است.

هشدار‌ها و عوارض احتمالی

به گفتۀ سازمان غذا و دارو، مصرف شیرین بیان در غذا‌ها بلامانع و بی خطر است.

اما در حال حاضر، این سازمان وظیفۀ ارزیابی یا تأیید مکمل‌های شیرین بیان را (از نظر خالص بودن، تأثیر یا صحت ترکیبات نوشته شده روی برچسب) بر عهده ندارد.

در ضمن، مصرف مکمل و چای شیرین بیان به صورت موقت هیچ ضرری ندارد، اما زیاده روی در مصرف این ماده با عوارض همراه است و لازم است کسانی که دچار بیماری خاص هستند، به این مسئله توجه نشان دهند.

اور دوز

زیاده روی در مصرف محصولات حاوی شیرین بیان منجر به تجمع گلیسیرریزین در بدن می‌شود.

شواهد نشان می‌دهد افزایش گلیسیرریزین در بدن منجر به افزایش هورمون استرس (کورتیزول) می‌شود که تعادل مایع و الکترولیت را به هم می‌زند.

در نتیجه، زیاده روی در مصرف شیرین بیان با چند علامت خطرناک همراه است. از جمله:

کاهش پتاسیم

افزایش فشار خون

ضعف عضلانی

تپش قلب غیر عادی

در موارد نادر، زیاده روی در مصرف شیرین بیان مسمومیت ایجاد می‌کند که خطر نارسایی کلیه، نارسایی احتقانی قلب یا تجمع مایع در ریه (اِدِم ریه) را به دنبال دارد.

پس بهتر است افراد مبتلا به فشار خون، نارسایی احتقانی قلب، بیماری کلیه یا کمبود پتاسیم دور محصولات حاوی گلیسیرریزین را خط بکشن.

تاثیر شیرین بیان در دوران بارداری و شیردهی

مصرف بیش از حد شیرین بیان (به ویژه گلیسیرریزین) در دوران بارداری برای رشد مغز جنین ضرر دارد.

یک پژوهش نشان داد مصرف بیش از حد شیرین بیان حاوی گلیسیرریزین در دوران بارداری احتمال اختلال مغز در نوزادان را بالا می‌برد.

بنابراین، لازم است زنان باردار از مصرف مکمل شیرین بیان بپرهیزند و مصرف شیرین بیان در غذا و نوشیدنی را به حداقل برسانند.

با توجه به این که تحقیقات در این زمینه محدود است، توصیه می‌شود کودکان و زنان شیرده از مصرف شیرین بیان دوری کنند.

اختلال دارویی

شواهد نشان می‌دهد شیرین بیان در عملکرد دارو‌های زیر اختلال ایجاد می‌کند:

داروی فشار خون

رقیق کنندۀ خون

داروی کاهش کلسترول، شامل استاتین‌ها

ملین

قرص ضد بارداری حاوی استروژن

دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)

اگر از دارو‌های فوق استفاده می‌کنید، از مصرف شیرین بیان بپرهیزید. مگر این که پزشک به شما اجازۀ مصرف دهد.

مقدار مصرف و انواع شیرین بیان

مکمل شیرین بیان در قالب کپسول، پودر، تنتور، ژل موضعی و چای موجود است. شما می‌توانید خودِ شیرین بیان را به صورت تازه یا خشک شده خریداری کنید.

در حال حاضر، یک مقدار مصرف مشخص برای شیرین بیان پیشنهاد نشده، اما سازمان جهانی بهداشت (WHO) و کمیتۀ علمی غذای اروپا (SCF) توصیه می‌کنند مصرف گلیسیرریزین را به ۱۰۰ میلی گرم در روز محدود کنید.

به ویژه کسانی که از محصولات حاوی شیرین بیان استفاده می‌کنند به این مقدار توجه داشته باشند، زیرا در اکثر موارد، مقدار گلیسیرریزین موجود در محصول به دقت قید نمی‌شود. در نتیجه، با پزشک در این زمینه مشورت کنید.

بهتر است از پودر یا کپسول گلیسیرریزین زدایی شده استفاده کنید.

عوارض شیرین بیان ناشی از گلیسیرریزین است. با این حال، این ترکیب چند خاصیت هم دارد. بنابراین، هنوز نمی‌دانیم آیا محصولات بدون گلیسیرریزین خواص فوق را به دست می‌دهند یا نه.

کلام آخر از کلینیک سلامتی

هزاران سال است که از شیرین بیان برای درمان انواع بیماری ها، شامل مشکلات تنفسی و گوارشی، استفاده می‌شود.

شیرین بیان حاوی ترکیبات گیاهیِ ضد التهاب، ضد اکسید و ضد میکروب است که به تسکین رفلاکس معده، اگزما، زخم گوارشی و سایر بیماری‌ها کمک می‌کنند، اما لازم است مطالعات انسانی در این زمینه کامل شود.

زیاده روی در مصرف شیرین بیان چند عارضه در پی دارد. بنابراین، قبل استفاده از مکمل یا چای شیرین بیان با پزشک خود مشورت کنید.