شفقنا رسانه- محمد آقاسی نوشت: «کتاب جامعه پلتفرمی؛ ارزش‌های عمومی در جهان متصل؛ نوشته خوزه ون‌دایک و توماس پول و مارتین دی وال، که در سال ۲۰۱۸ توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر شده، نگاهی همه‌جانبه به پلتفرم‌ها، پیامدها و چالش‌های آن‌ها دارد. این کتاب با ترجمه پدرام الوندی و سعیده فراهانی، در انتشارات همشهری به چاپ رسیده و علاقه‌مندان حوزه ارتباطات را از نگاهی جدید، بهره‌مند کرده است.»

به گزارش شفقنا رسانه، محمد آقاسی در یادداشتی با عنوان «درنگی در مختصات جدید زندگی پلتفرمی» اینگونه آورده است:

واژه‌هایی که کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و کتاب را تشکیل می‌دهند، این، همان «چیز مرموز» قدیمی است که در گنجهء خانه‌ها جای می‌گرفت و با قدری کوشش می‌توان از آن سردرآورد. برخی کتاب‌ها چنان فرزند زمان خود هستند که بیهوده نیست هرمان هسه، می‌گوید: «‌بدون واژه‌ها، بدون نوشتن و بدون کتاب ها، هیچ تاریخی و هیچ مفهومی از انسانیت وجود نخواهد داشت.» چنان‌چه گمان همیشه ما این است که کتاب، سرگذشت نویسنده یا کسانی را روایت می‌نماید اما کتابی می‌تواند سرنوشت‌هایی را تغییر بدهد و از سرنوشت‌هایی بگوید. البته که سرنوشت هیچ‌کتابی برای نویسنده معلوم نیست. برخی کتاب‌ها برای سرنوشت یک جامعه و یا حتی آینده جهان، دارای اهمیت هستند و از آن سخن می‌گویند.

کتاب جامعه‌پلتفرمی از همین دست است. نویسنده هیچ‌گاه برنامه‌ای نداشته که شخصی آن را به فارسی ترجمه کند. این ترجمه هم در زمانی محقق شود و منتشر شود که موج دوم فیلترینگ در ایران، پیاده‌سازی شود. فارغ از آن‌چه تاکنون بر سر کتاب آمده است، کتاب از دوردست گذشته و اکنون می‌گوید اما از سرنوشتی که در آن سهیم هستیم سخن به میان می‌آورد: پلتفرمی شدن. رضای امیرخانی، مقاله بلند اجتماعی دارد که با عنوان نفحات نفت(بوهای خوش نفت) که در نمایشگاه بیست و سوم کتاب تهران، عرضه کرد. چهارده سال پیش اگر از غلبه کارهای خدمات رسان می‌کرد، مثال‌هایی چون پیک‌بادپا و یا تحویل کالا توسط سوپری‌های محل به ذهن می‌آمد. اما در ام‌روز ایران، اسنپ، تپسی، دیجی‌کالا، ترب، سلام و در جهان نیز نمونه‌های متکثر، متنوع و کارآمد بیش‌تری را می‌توان مثال زد که توسط پلتفرم‌ها اداره می‌شود.

نویسنده کتاب توانسته، چارچوب تحلیلی نوین و جامع، برای درک تحولات اجتماعی ناشی از گسترش پلتفرم‌های دیجیتال، طراحی کند. کتاب حول محور پاسخ به این پرسش کلیدی است که چگونه پلتفرم‌هایی مانند فیسبوک، گوگل و آمازون، بر زندگی روزمره، اقتصاد، سیاست و به ویژه دموکراسی تأثیر می‌گذارند. مفاهیمی مانند پلتفرمی شدن(Platformization) و ارزش‌های عمومی در عصر دیجیتال، رویکردی تازه برای مطالعه پدیده‌های اجتماعی در عصر دیجیتال ارائه کرده است. درعین‌حال، کتاب به طیف وسیعی از موضوعات مرتبط با جامعه پلتفرمی از جمله حریم خصوصی، نابرابری، دموکراسی و سیاست می‌پردازد، و یک تصویر کلی از این پدیده پیچیده ارائه می‌دهد.

نکته دیگری که نویسندگان به آن پرداخته‌اند، استفاده از مثال‌های متعدد و ملموس، از پلتفرم‌های مختلف است که نظریه‌های خود را به صورت عینی و قابل فهم برای مخاطب ارائه می‌دهند. سطح نظری کتاب برای سیاست‌گذاری و سیاست‌گذاران طراحی شده است و کتاب به ارائه پیشنهاداتی برای تنظیم مقررات پلتفرم‌ها و حفاظت از ارزش‌های عمومی پرداخته است. این سطح از تحلیل، به سیاستگذاران کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ کنند.

با ردیابی کتاب در اقلیم فرهنگی نوشته شده، می‌‌توان به خوبی فهمید که به عنوان یک اثر مرجع در حوزه مطالعات اجتماعی و فناوری اطلاعات، تأثیر بسزایی بر پژوهش‌های بعدی داشته است و بسیاری از پژوهشگران به دنبال توسعه و تکمیل ایده‌های مطرح شده در این کتاب هستند. کتاب به ما می‌گوید که زندگی امروزی، به شدت به پلتفرم‌ها وابسته شده است و ما باید درک عمیقی از این پلتفرم‌ها داشته باشیم تا بتوانیم از آن‌ها به بهترین نحو استفاده کنیم و از خطرات احتمالی آن‌ها آگاه باشیم.

اما انتقاداتی را نیز می‌توان به کتاب وارد دانست. مهم‌ترین مساله این است که کتاب، به اندازه کافی به پلتفرم‌های بومی و منطقه‌ای، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، توجه نکرده است. این امر سبب می‌شود که جامعیت آن کم‌تر شود. این پلتفرم‌ها ممکن است ویژگی‌ها، مدل‌های کسب‌وکار و تأثیرات اجتماعی متفاوتی داشته باشند، که خود می‌تواند به وضعیت جدید زندگی پلتفرمی، کمک نماید. مثلا بسیاری از پلتفرم‌های چینی مانند WeChat و Weibo، نقش بسیار مهمی در زندگی روزمره مردم این کشور ایفا می‌کنند، اما در این کتاب کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. همین امر هم باعث شده به تفاوت‌های فرهنگی در استفاده از پلتفرم‌ها و تأثیر آن‌ها بر ساختارهای اجتماعی پرداخته نشده است. ما در جهان تعدد، و تنوع فرهنگی هستیم که ممکن است دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به حریم خصوصی، آزادی بیان و تعاملات اجتماعی آنلاین داشته باشند.

نویسندگان علی‌رغم توضیحات متعدد، توانستند ابهام از مفاهیم مختلف کتاب را برای مخاطب کم‌تر نمایند و به نظر می‌رسد هنوز این مفاهیم برای مخاطب عام، به توضیح نیاز دارد. خود مفهوم پلتفرمی شدن، به عنوان یک فرایند پیچیده اجتماعی و اقتصادی، نیازمند توضیح بیشتر و مثال‌های عینی‌تر است.

علی‌رغم سطح نگارش کتاب که سیاست‌ورزانه نوشته شده است، اما به اندازه کافی به ابعاد قدرت و سیاست در شکل‌گیری پلتفرم‌ها نپرداخته است. این واقعیت که شرکت‌های بزرگ فناوری مانند گوگل و فیسبوک، قدرت و نفوذ بسیار زیادی دارند و می‌توانند بر سیاست‌ها و قوانین تأثیرگذار باشند، از نظر دور نگاه داشته شده است. درعین حال به نقش دولت‌ها در تنظیم مقررات پلتفرم‌ها، نیز چندان توجه نشده و یا این مهم را، کم‌اهمیت جلوه داده است. در حالی که تجربه نشان داده، دولت‌ها می‌توانند با وضع قوانین و مقررات مناسب، از حقوق شهروندان در فضای مجازی محافظت کنند و از سوءاستفاده شرکت‌های بزرگ فناوری جلوگیری کنند.

بعد از موج شگفت‌زدگی نسبت به جهان پلتفرمی، این کتاب، بیش از حد بر جنبه‌های منفی پلتفرم‌ها تمرکز کرده و به اندازه کافی به فرصت‌هایی که این پلتفرم‌ها ایجاد می‌کنند، نپرداخته. پلتفرم‌ها علی‌رغم همه محدودیت‌هایی که ایجاد می‌کنند، می‌توانند به افراد امکان دهند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، اطلاعات کسب کنند و به فعالیت‌های اجتماعی بپردازند.

اما باید مجدد تاکید کرد، کتاب جامعه پلتفرمی؛ ارزش‌های عمومی در جهان متصل؛ نوشته خوزه ون‌دایک و توماس پول و مارتین دی وال، که در سال ۲۰۱۸ توسط انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر شده، نگاهی همه‌جانبه به پلتفرم‌ها، پیامدها و چالش‌های آن‌ها دارد. این کتاب با ترجمه پدرام الوندی و سعیده فراهانی، در انتشارات همشهری به چاپ رسیده و علاقه‌مندان حوزه ارتباطات را از نگاهی جدید، بهره‌مند کرده است.