«شهرسب» از روستاهای تاریخی و دیدنی شهرستان ابرکوه در استان یزد است که به دلیل پیشینه طولانی و آثار تاریخی برجسته، از نظر فرهنگی و گردشگری ارزش بالایی دارد.

به استناد تاریخ، نام باستانی روستا «آذر» بوده است که در گذر زمان تغییر کرده و امروز به نام «شهرسب» شناخته می‌شود که علت این نام‌گذاری به زمانی برمی‌گردد که در روستا هزار رأس اسب نگهداری می‌شده و مالکیت آن‌ها نیز متعلق به خان‌های روستا بوده است.

البته واژه «شهرسب» را برگفته از نام یکی از بزرگان ایرانی و از طایفه هزار اسبان نیز می‌دانند که در مورد این طایفه، روی «گنبد عالی» از آثار تاریخی شهر ابرکوه آمده است، ضمن این که «شهرسب» نام یکی از شخصیت‌های اساطیری شاهنامه که امین و راهنمای طهمورث بوده نیز هست.

در هر حال، روستای شهرسب طی دوران مختلف محل سکونت تمدن‌های مختلف بوده و همچنان نشانه‌هایی از معماری خشتی و کویری را در خود حفظ کرده است لذا برای گردشگران و محققان تاریخی جذابیت خاصی دارد.

این روستا که از روستاهای هدف گردشگری کشور محسوب می‌شود، با تاریخچه پربار و طبیعت زیبا، ارزش بالایی برای سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری و پژوهش‌های فرهنگی دارد و همچنین محلی برای کشف میراث کهن ایران محسوب می‌شود.

از مهم‌ترین جاذبه‌های شهرسب می‌توان به قلعه‌های خشتی، خانه‌های قدیمی و کوچه‌های باریک و پیچ‌ در پیچ بافت تاریخی آن اشاره کرد که بازتابی از معماری سنتی کویری ایران و سازگاری آن با شرایط اقلیمی است.

این بناهای خشتی، همواره در برابر تغییرات آب‌ و هوایی کویر استقامت داشته و اکنون نیز نمادی از شیوه‌های هوشمندانه معماری مردمان گذشته هستند.

یکی از بناهای تاریخی این روستا، «قلعه شهرسب» است که بر اساس شواهد موجود، یکی از مجتمع‌های مسکونی ایران باستان بوده است.

وسعت این قلعه تاریخی و عظیم ۱۷ هزار مترمربع است که به ‌صورت دو مربع تو در تو ساخته شده‌ است و آن را بزرگترین ارگ تاریخی ایران بعد از ارگ بم می‌دانند. قدمت قلعه مرکزی این ارگ به دوران صفویه و قدمت قلعه پیرامونی آن مربوط به دوران صفویه تا قاجاریه است.

البته در قلعه قبرهایی وجود دارد که بر خلاف سنت اسلامی، اموات رو به قبله دفن نشده‌اند و این شواهد نشان می‌دهد احتمالاً قلعه روی بقایای یک ساختمان دیگر ایجاد شده که به دوره قبل از اسلام برمی‌گردد.

این قلعه که از مصالحی مانند خشت خام، گل، سنگ، چوب و آجر پخته ساخته شده، از معدود بناهای تاریخی استان یزد است که بخش زیادی از بافت آن هنوز سالم باقی مانده است.

دیوارها و برج‌های قلعه نیز از خشت و گل ساخته شده‌اند که در بسیاری از بناهای تاریخی کویر مرکزی ایران نیز به چشم می‌خورد. خانه‌های شهرسب هم خشتی و دارای سقف‌های گنبدی بوده‌اند چرا که استفاده از خشت به جز در دسترس بودن، به تهویه هوا و خنک ماندن ساختمان کمک می‌کرده و به دلیل گنبدی بودن سقف نیز همواره آفتاب به یک طرف سقف می‌تابیده و ساختمان گرمای کمتری را جذب می‌کرده است.

در ارگ شهرسب، خوانین و رعایا در کنار هم زندگی می‌کردند و اختلاف طبقاتی این دو دسته به‌وضوح در گچ‌بری‌ها و طاق‌های زیبایی که با نقوش اسلیمی گل‌بوته و مقرنس‌کاری، تزئین شده، مشهود است.

قلعه شهرسب که در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، علاوه بر ارزش تاریخی، از لحاظ فرهنگی نیز دارای اهمیت است؛ این قلعه نشان‌دهنده شیوه‌های ساخت‌وساز و سبک زندگی در دوره‌های گذشته است و بازدید از آن به ‌ویژه برای علاقه‌مندان به تاریخ و معماری ایران جذابیت دارد.

شهرسب با مردمانی مهمان‌نواز و فرهنگ اصیل بومی، از نقاطی است که به‌طور همزمان جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد.

آثار باستانی، مناظر کویری و محصولات باکیفیت کشاورزی و صنایع دستی، این منطقه را به مقصدی جذاب برای علاقه‌مندان به فرهنگ و تاریخ ایران بدل کرده است و می‌تواند نقشی مهم در توسعه پایدار گردشگری در استان یزد ایفا کند.